آیا احیای «هامون» جان تازه‌ای به سیستان می‌دهد؟

آیا احیای «هامون» جان تازه‌ای به سیستان می‌دهد؟
به گزارش خبرنگار «نسیم»، میزان قابل توجهی آب طی هفته‌های اخیر از مرز افغانستان به داخل سیستان وارد شده که باعث امیدواری مردم این منطقه به خصوص کشاورزان شده است / مردم دوباره در حال کشاورزی هستند ولی نگرانی‌هایی هم دارندبعد از ۱۵ سال خشکسالی مردم این پرسش را دارند که آیا آب جاری شده در هامون تداوم دارد و آیا همین مقدار آب آمده دوباره سیستان را زنده خواهد کرد یا نه؟
«نسیم» سیستان و بلوچستان: تالاب بين‌المللي هامون از تالاب‌هاي مهم دنيا و بزرگترين درياچه آب شيرين فلات ايران محسوب مي‌شود كه با مساحتي حدود 5700 كيلومتر مربع و دامنه عمقي یک تا پنج متر در ناحيه كويري و بياباني شرق كشور، در منطقه سيستان واقع شده است. این تالاب حدود 470 متر از سطح دريا ارتفاع دارد و در فاصله 45 كيلومتري جنوب غربي شهرستان زابل واقع شده است. عمق متوسط این دریاچه در زمان پرآبي يك متر، در شرايط ميان‌آبي نیم متر و در زمان كم‌آبي به صفر می‌رسد.

با توجه به این که حيات هامون به رودخانه «هيرمند» و انشعابات فرعي آن وابسته است؛ آبگيري آن به نوسانات طبيعي يا مصنوعي(احداث كانال) این رودخانه مرتبط است و قطعاً آبگيري اخير مخازن «چاه نيمه»، سدهاي «زهك و سيستان» در منطقه سیستان و سد «كجكي» در کشور افغانستان تأثير زيادي در كاهش آبگيري این تالاب داشته است. در سال‌هاي اخير از يك طرف بروز خشكسالي و از طرف ديگر احداث سدهاي جديد و آبگيري مخازن «چاه نيمه»، ظرفيت آبي رودخانه «هيرمند» را كاهش داده و منجر به خشكي هامون شده است.

هامون در زمان پرآبی معیشت بیش از 80 درصد مردم منطقه سیستان را تأمین می‌کند. خشکسالی سال‌های اخیر سیستان و خشکی تالاب هامون موجب شد تا علاوه بر وارد شدن ضرر و زیان اقتصادی به مردم این منطقه، بسیاری از روستاهای آن خالی از سکنه شود.

در این‌باره یکی از کشاورزان منطقه سیستان می گوید: نگرانی مردم این است که آب آمده از افغانستان سیلاب است و معلوم نیست چند ماه دیگر دوباره با خشکسالی روبه رو نشویم.

محمد سرحدی در گفتگو با «نسیم» افزود: به عنوان یک کشاورز تنها می‌توانم به کشت و زراعت فصلی امیدوار باشم ولی سرمایه‌گذاری در این‌باره ضمانتی ندارد.

کشاورزی دیگر نیز معتقد است: وضعیت برداشت هندوانه و خربزه الان در سیستان مطلوب است ولی برای سال آینده همه چیز به تداوم روند ورود آب بستگی دارد.

غلامحسین شهرکی افزود: افغان‌ها به این راحتی به ما آب نمی‌دهند؛ مسئولین باید با جدیت بیشتری حق آبه سیستان را پیگیری کنند.

از سوی دیگر در این خصوص خبرنگار «نسیم» در رابطه با مشکلات ایجاد شده در پی خشکسالی 16 سال اخیر تالاب هامون و عواقب آن و همچنین راهکارهای حل مشکلات مردم سیستان با سید باقر حسینی، نماینده زابل در مجلس نیز گفتگویی داشته است.

«نسیم»: وضعیت تالاب هامون و تأثیر آن بر منطقه سیستان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

سیدباقر حسینی: خشکسالی‌ 15 سال اخیر در منطقه سیستان و عدم پرداخت حق‌آبه تالاب هامون توسط کشور افغانستان موجب شد تا این تالاب به کلی خشک شود و در پی آن معیشت بخش زیادی از مردم سیستان که از طریق هامون تأمین می‌شد؛ با مشکل مواجه شده بود. طی چند ماه اخیر مقداری آب وارد این تالاب شده که مقطعی است و مشکلات هامون را حل نمی‌کند. البته در حال حاضر هامون در مقايسه با سال گذشته وضعيت بهتري دارد؛ اما بايد تأكيد كرد که آب‌هاي سرازير شده به هامون ناشي از سيلاب‌هاي طبيعي در افغانستان بوده که که خارج از کنترل دولت این کشور بوده و به هیچ عنوان حق‌آبه محسوب نمی‌شود. آبگيري اخير تالاب هامون نتيجه عوامل طبيعي است و اقدامات مسئولان در این زمینه تأثیری نداشته و بر این اساس دولت وظيفه دارد شرايطي را فراهم كند تا با پرداخت مداوم حق‌آبه تالاب توسط افغانستان، بخش‌هاي بيشتري از آن احیا شود.

«نسیم»: خشکی تالاب هامون چه مشکلاتی در منطقه سیستان ایجاد کرده است؟

سیدباقر حسینی: بسیاری از مردم سیستان با خشک شدن هامون و کاهش رونق کشاورزی منطقه، سراغ شغل‌های جایگزین کاذب رفته‌اند و با این وجود باز هم قادر به تأمین معیشت خود نیستند. خشکی دریاچه هامون شرایط نامساعد آب و هوایی و شدت گرفتن پدیده «ریزگردها» را به دنبال دارد که در نهایت موجب مهاجرت تعداد زیادی از مردم منطقه سیستان می‌شود.

«نسیم»: در چنین شرایطی چه راهکارهایی برای بهبود وضعیت معیشت مردم سیستان وجود دارد؟

سیدباقر حسینی: راه‌اندازی منطقه آزاد تجاری در سیستان، برطرف کردن مشکلات موجود در بازارچه‌های مرزی و توسعه مشاغل خانگی می‌تواند تا حد زیادی مشکلات اقتصادی مردم منطقه را بر طرف کند. انتقال آب از «چاه نیمه‌ها» به اراضی کشاورزی منطقه و تغییر الگوی کشت نیز می‌تواند به توسعه کشاورزی و اقتصاد منطقه کمک کند؛ بنابراین دولت باید در این رابطه برنامه ویژه داشته باشد.

«نسیم»: جهت کاهش روند خشکی تالاب هامون آیا علاوه بر دریافت حق‌آبه اقدام دیگری قابل انجام است؟

سیدباقر حسینی: در این زمینه طرحی ارائه شد که با توجه به آن آب «چاه نیمه‌ها » توسط لوله‌کشی به مزارع به پنج منطقه از سیستان منتقل شود تا از هدر رفت آب «چاه نیمه‌ها» جلوگیری شود و این آب وارد تالاب شود. ولی در حال حاضر حدود ۷۰ درصد آبی که از «چاه نیمه‌ها» به مزارع می‌رود در نهایت هدر می‌رود؛ بنابراین هدر رفت آب در کنار تبخیر مشکل است که روند خشکی تالاب را تسریع می‌کند. اجرای این طرح می‌تواند بخشی از مشکل خشکی تالاب هامون را حل کند.

«نسیم»: خشکی تالاب هامون به جز مشکلات معیشتی و مهاجرات پیامد دیگری در پی داشته است؟

خشکی این تالاب موجب شده گرد و خاک و ماسه‌های بادی بیشتری در پی طوفان‌های معروف سیستان، ایجاد شود؛ که البته این آلودگی آب و هوایی موجب ایجاد انواع بیماری‌های تنفسی برای مردم منطقه سیستان شده است. در پی این آلودگی آب و هوایی امروز منطقه سیستان دارای تعداد زیادی بیمار مبتلا به سل و سایر بیماری‌های ریوی و تنفسی است.

از سوی دیگر رئیس جهاد کشاورزی استان در خصوص آب موجود در منطقه سیستان به خبرنگار «نسیم» گفت: با مدیریت صحیح و مصرف بهینه می‌توان از آب موجود بهره مناسب برد و آن را به بخش کشاورزی و شیلات سیستان تزریق کرد.

رضا نجفی افزود: اجرای طرح‌های نوین آبیاری و انتقال آب با لوله به مزارع، می‌تواند کمک بزرگی به صرفه‌جویی و استفاده درست از آب‌های در دسترس منطقه سیستان داشه باشد. با اجرای این طرح‌ها می‌توان تا حدودی کشاورزی منطقه سیستان را رونق داد و حیات و زندگی را به منطقه بازگرداند

با این وجود در پایان باید منتظر بمانیم و ببینیم آیا با قول‌های رئیس جمهور در سفر اخیر خود به منطقه سیستان در خصوص احیای تالاب هامون، بازدیدهای رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و تعداد دیگری از مدیران رده بالای کشور از این تالاب و برگزاری گارگروه‌های مختلف احیای هامون، آیا به احیا شدن این تالاب بحران‌زده منجر می‌شود و آیا ورود آب به هامون می‌تواند جان تازه‌ای به منطقه سیستان بدهد یا خیر؟